QUÒ ME FAI CREMA

Ai conegut una elevairitz d’auchas que quò li fasiá crema de las tuar quante eran vengudas. Començava totjorn per la pus genta, la pus donda, la que aimava lo mai ; aprep, fasiá pus aisat. Era pertant pas una femna que « fasiá la dama », coma disian autres còps quante parlavan de ’quelas femnas de la vila tròp delicatas per sagnar una pola o ben espeunar un lapin. Mai era pas una de ’quelas personas, coma ne’n vesem aüei, que creirian far pechat de metre un bocin de vianda dins lur sieta. N’es gran. Mas las béstias eran pas sonhadas per de las machinas e tractadas coma daus « produchs » industriaus ; òm las coneissiá, òm s’i estachava, coma, òm ditz, e quò fasiá crema de se’n separar (1).

Me rapele que, l’estiu, beucòp de gent minjavan un eschalon avant d’anar au liech, que lo marende era desjà loenh. Chas nos me donavan a beure un bòle de lach jostat e bulit de l’enmatin, que avian gardat au fresche dins lo gabinet. Era gran escremat, quitament demieg-escremat ! La peu dau lach espessa, rossa, jauventa, que preniá plaser a traucar emb lo pitit culhier, era plan doça dins mon gorjareu de mainatge ! E me damandava plan perque la gent disian que quò lur fasiá crema de far quò-’quí o quò-’lai, quante devian far quauqua ren que lur plasiá pas, , que z’aurian plan parcit, que quò los desgostava e que faliá se forçar !

Non, ren a veire emb la crema dau pastissier, mai emb lo sent-cresma dau curet. Mas, un còp de mai, avem mestier de l’explicacion daus lingüistas. Lo verbe latin tremere (tremblar, fremir ; crànher) a donat cremer (= crànher) dins la vielha linga. La gent an dich un c a la plaça dau t, coma nòstres mainatges que disen une crompette per une trompette. Craindre en francés a segut una evolucion parallela. Chabaneu nos ditz que cremer a disparegut e que « nous n’avons plus que le substantif verbal crema. Pour le verbe, nous disons crànher » (Grammaire limousine p . 72). Tremblar/tremolar venen d’un autre verbe latin : tremulare.

Quauques diccionaris, coma Mistral, rapòrten ’queu sense de crema (far crema) mai que mai a l’idéia de crenta, de cranhença. Per Daniel, crema : crainte, regret.

Per Lavalada, far crema : faire craindre, appréhender ; ennuyer, inquiéter, faire de la peine.

Guilhaumin lo dòna coma vesin de « far abòme : faire horreur, pour signifier le dégoût quand le cœur se soulève »  (Gaston Guillaumie, Glossaire périgourdin). Quo era sovent lo sense que chas nos li donavan : la reticença, lo desgost, que vos reten quante s’agis de far quauqua ren.

Veiquí un exemple nontronés :

« Jan de Farròlha sabiá que quò fai totjorn crema de se far ’rachar una dent » (Delaja)

Malurosament ne’n tròbe gaire d’autres exemples dins los escrivans modernes. Pertant, z’ai plan auvit mai d’un còp ! 

A Javerlhac, lo 22 de junh 2019

Jan-Peire Reidi

Citacion de Gaston Guillaumie (Glossaire…, p. 145) : Quò li fasiá crema de se’n desseparar.