BOBBY

Dins lo darnier numero dau National Geographic, una jornalista americana que a fait una enquesta sus los rites funeraris dins lo monde nos dòna un article entitolat The Future of Dying in Style : « L’Avenidor de la mòrt en prumiera classa ». Aura, bastissen pus gaire de tombeus per los reis, un Taj Mahal o de las piramidas, mas la tecnologia moderna òfra au defunt totplen de solucions mai o mens morbidas, totas mai originalas e charas las unas que las autras, per passar sa mòrt plan benaise en esperar lo Jutjament. Se far congelar es a la mòda en America, se far expediar dins l’espaci es lo raibe de quauques uns, mas i a mai ecologic. Aprep la cremacion, los eiretiers pòden chausir de far venir un pitit aubre d’apartament dins lo topin biodegradable de las cendres dau defunt (« As pas obludat d’arrosar lo papet ’questa setmana ? »), de maniera que aprep quauque temps tot lo carbòni es absorbat per l’aubrisson. Lo defunt pòt viure son eternitat en familha avant de la contunhar dins un vargier, un bòsc o ben una retrumariá. Mai sofisticat, mas un pauc pus char : las cendres pòden servir de matiera prumiera per far un diamant, un diamant vertadier que a totas las proprietats fisicas e chimicas de los que fau tant trabalhar per ’massar dins la natura. La fabricacion es complicada ; per venir una peira preciosa, lo carbòni a mestier de temperaturas e de pressions plan nautas. Quò fai que la jornalista aimariá mai venir una planta d’apartament qu’un diamant ; es casaniera, vòu estre tranquilla, pas totjorn a la galòpa e, justament, vòu pas que « li metan la pression » !

Lo curet e quauquas personas dins l’egleisa chanten : « Sur le seuil de sa maison/ Notre Père t’attend/ Et les bras de Dieu/ S’ouvriront pour toi. » Lo curet parla dau defunt. Çò que a dich de se era vrai–pas vrai. A volgut explicar dins lo naut-parlaire que los rites funeraris e la quita vita umana aurian pas de sense sens l’immortalitat de l’anma. Òm compren a pena çò que ditz lo curet a causa dau resson de l’egleisa. A damandat aus parents de prep de pausar de las pitas chandelas rojas autorn de la caissa. A explicat lo simbòli, la lutz de la fe e de l’esperança e l’aiga beneita que efàcia lo pechat, coma au començament de la vita, per lo baptisme crestian. « Lo Senhor es mon pastre, ren me manca… dins la comba sorna de la mòrt, crànhe pas de mau. » Odor de la fumada d’encens autorn de la caissa. « Si lo grun tombat dins la terra muer pas, demòra solet, mas si muer, mena totplen de frucha ».  Una pita-filha plan esmoguda, plan esmoventa, a dich que son papy era plan bon per ela. La gent fan lo signe de crotz en tirar de l’aiga beneita sus la caissa. Quauques uns pausen una peça dins un deschon. D’autres  simplament tòcquen la caissa avant de tornar a lur plaça. Puerilitat lagrimosa de quauqua chançon dau comèrci. Puei ven l’Ave Maria de Schubert. Varianta un pauc mai aristocratica pendent l’ofrenda : la recitacion de contunh dau Salut de l’Angeu a la Verge. « Vos salude Maria plena de gràcia… Senta Maria, mair de Diu, prejatz per nautres, paubres pechadors, aura e a l’ora de nòstra mòrt… » Paraulas daus uns e daus autres a la messa, au cementèri ; paraulas que passen, que demòren. Silencis que parlen, que disen la dolor, l’amistat, l’enviá de dire çò que òm sap pas dire…

Lo temps de la ceremonia a passat. Nos trobem fàcia a nautres-mesmas, a nòstras idéias e impressions boiradas, contradictòrias. Dins quauque temps, « lo paubre mòrt », coma disiá ma granda-mair, aurá un monument de granit. Sa veva, sa filha, portaran de las flors per la Tots-Sents e sos pitits-filhs ’chabaran per l’obludar. De las annadas pus tard, degun pus vendrá au cementèri.

Familha catolica tradicionalista.  Lo defunt es portat per sos tres filhs e son gendre. Gaire de flors. Messa en latin, comunion. Pas de discors mai de pròsne, pas de musica enregistrada. De las pregieras reculidas e un Salve Regina d’una beutat que vos sumsis. Degun pura. An pas mestier de cantics plens d’emocion, d’imatges antropomòrfes dau bon Diu e de metafòras domesticas per se rassegurar e se consolar. Lo defunt a quitat ’queu monde emb un sorire sus sa chara. Lo temps a pas passat ; lo temps passa pas. « Per los segles daus segles ». L’eternitat es coma los dessenhs de l’espirala sus los murs de l’egleisa de Luçac. Lo mòrt es pus ’quí, es prep de Diu. Dominus tecum. Lo tornaram veire. Nòstras pregieras e la fervor esperituala apasimada que reina dins l’egleisa nos rapròpchen dau mòrt e de Diu. Perque purar ?

Beucòp de personas que refusen los rites funeràris crestians lo remplacen per un autre rituau ; au luòc de tirar de l’aiga beneita sus la caissa, espanden dessus daus petales de ròsa. La gent que cresen pas a la vita aprep la mòrt fan coma los autres quand an perdut una persona aimada ; vòlen sentir que lo defunt contunha de viure, benleu pas dins un autre monde, mas dins lur memòria, dins lurs còrs. An benleu mai mestier que los cresents d’amistat, de chalor umana, d’omenatges au defunt, quand son rasis lo cròs ente la charn aimada chabará de purir. O ben a quauques metres dau forn darreir lo rideu, ente vai partir en fumada.

Lo Paubre Martin de Brassens chavet se-mesma sa fòssa e s’i coiget sens ren dire per desrenjar degun. Voliá far son entarrament tot sol. S’aimava pas, degun l’aimava. Los que an lo bonur d’aimar e d’estre aimats coneissen benleu la dificultat d’acordar l’amor que òm pòrta aus autres e lo respect de se-mesma.

Pierre Loti se voliá  far entarrar d’en-pès dins lo cementèri de Saint-Pierre-d’Oléron en 1923. Mos amics, que demòren dins l’Isla, an agut un chin que li disian Bobby, una béstia que li mancava nonmas la paraula, coma òm ditz. Quante sentit que lo moment de morir era vengut, trainet son vielh còrs de chin jusc’aus pès de sos mestres per se far aflatar, surtit coma poguet de la maison e prenguet lo chamin de la palun. Lo chercheren. Lo troberen pas.

A Javerlhac, lo 20 de mai de 2019

Jan-Peire Reidi