Canalblog
Editer l'article Suivre ce blog Administration + Créer mon blog
Publicité
Lo Chamin de la font, blog occitan de Jean-Pierre Reydy (Jan-Peire Reidi)
29 juillet 2021

CHAMIN DAUS TROBADORS

 

            D 93 

MARUELH                21

RABAIRAC               45

BERBEZILH              67

   BLÀIA                  137

 

Au mes de junh de 1940 daus milions de Francés dau nòrd fugiren davant l’armada alemanda. Partian coma podian sus las rotas dau Miegjorn e fasian segre çò que podian. Los Stukas bombardavan los refugiats sus las grandas rotas ; la gent passeren per las pitas rotas. Au vilatge dau Grand Gilon, sus la Despartamentala 93 que ven de Javerlhac e que prenem per anar a Maruelh, Rabairac e Brageirac, las autos, los camions e los autobus esperavan lo temps de laissar los buòus cular quauque charreg de fen dins una granja. Lo paubre monde assedrats, alacats, abracats, cuberts de pòuvera, volian de l’aiga. Quand los Grand Gilons lur damandavan ente anavan, respondian que sabian pas. 

Lo vilatge aviá benleu pus vut passar tant de gent dempuei lo temps, au segle d’avant las automobilas, que los rotliers ’restavan lurs atalatges davant la maison que teniá auberja. ’Quilhs òmes gaire delicats, que portavan belosas, chapeus negres e suchas farradas, trobavan totjorn una marmita de mongetas au chaud dins lo potatgier. Demoravan lo temps de minjar la sopa e de far chabròu, de ’massar una bona sietada de mongetas, mai daus còps de pissar jos la taula sus la terra batuda e de far dau masant, pareis. Non, los refugiats de junh ’40 avian pas idéia de far entau.

Fau imaginar l’escrivan Louis Aragon e çò que demorava de sa division, 20 dau cent daus òmes entrats en Belgica, sus ’quela rota blancha, au mitan d’una umanitat espaurida, gasta e demoralizada dins la pòuvera e la chalor, e daus sodards que seguian daus òrdres venguts sabian pas d’ente. Los Javerlhacs conten que Aragon e sos camaradas demoreren quauque temps dins lo borg ; mas veiretz pas de placa per marcar ente durmit lo poeta, perque los istorians locaus an pas trobat la maison. Quò nos fai plaser de creire que lo poema Les Yeux d’Elsa fuguet començat a Javerlhac, benleu dins los prats a l’ombra daus papulons au bòrd dau Bandiat…

’Ribat a Rabairac au mitan d’un desòrdre pas de creire, lo poeta anet a la biblioteca, benleu per obludar lo treblum. ’Lai descrubit una miràudia : Arnaut Daniel (1150 ?-1220 ?). Fuguet esblausit per nòstre trobador, son « trobar clus », la compausicion novela tan sabenta de sa sestina (sextine), una varietat estonanta de fòrmas poeticas per chantar « la fin’amor ». « Mestre Arnaut », coma ditz Aragon, lo trobador fuguet celebrat per Dante en linga occitana dins la Divina comediá : « Ieu sei Arnaut que plor e vau cantan… ». Arnaut Daniel, lo « melhor faure dau parlar mairau », lo poeta que chaçava « la lebre emb lo buòu » e nodava « contra suberna »… ’Questa jornada, lo 25 de junh de 1940, fuguet per Aragon coma una surtida de l’infern : 

                                « Et là fut notre issue pour revoir les étoiles »

Veguet dins l’òbra d’Arnaut Daniel la font la poesia de Dante e Petrarca, una font poetica  nascuda « en França » dins la seconda meitat dau segle XII, que sas fòrmas e sos temas, après l’Italia, crubiren tota l’Euròpa[1]. Trobet dins ’quela glòria trobadorenca una rason d’esperar, de se batre per la « França eternala », veguet los « uelhs d’Elsa » que, quand « l’univers se romp », lusissian dessus la mar[2]

Aüei, beucòp d’Occitans contunhen de pensar que la cultura occitana fai partida de la cultura de França e son reconeissents au grand poeta francés per son omenatge a nòstra literatura d’òc, mas coneissem tots plan mai qu’Aragon son especificitat occitana.

Per anar a Rabairac, passem per lo país d’Arnaut de Maruelh (1170-1200) :

« Arnaut de Maruelh si fo de l’evescat de Peiregòrd, d’un castel que a nom Maruelh… s’enamoret [d’una] comtessa… fasiá cançons [d’ela], mas non las ausava dire ad ela ... disiá qu’un autre las fasiá. »[3] Arnaut, si gente e « avinens », benleu lo trobador que chantet lo mielhs l’amor aprep Bernat de Ventadorn :

« Ja non serai vencuts ni recresents

de vos amar, sia’m sens o folors. »[4]

(Je ne serai jamais las ni ne cesserai jamais de vous aimer, que cela soit sagesse ou folie de ma part. » Revirada de Joan Ros).

En partant de Maruelh, passaram per Vilabòsc e Blanzac per anar a Berbezilh, aüei Barbezieux, en Charanta. Lo trobador Rigaut de Berbezilh, mens conegut que los autres, i nasquet, benleu en 1163, au temps que sa vila parlava occitan :

Atressi con orifant

Que quant chai non’s pot levar 

[…] Ben sai qu’Amors es tan granz

Que leu mi pot perdonar

S’ieu failli per sobramar… [5]

(Coma l’elefant / que quand tomba se pot pas levar… Sabe plan qu’Amor es tan granda / Que leu me pòt perdonar / Si fau la fauta de tròp aimar).

Pus loenh, Blàia sus la Gironda. Jaufre Rudel, lo trobador de « l’amor de lonh », i nasquet a la debuta dau segle XII. Aimet de la comtessa de Trípol, en Siria actuala, que aviá jamai vuda :

Lanquan li jorn son lonc e mai

M’es bels dos chanz d’auzelhs de lonh

E quan me sui partitz de lai

Remembra’m d’un’ amor de lonh [6]

(Quand los jorns son longs au mes de mai / M’es doç lo chant daus auseus de loenh / E quand sei partit de lai / Me sovene d’una amor de loenh.)

 

IMG_2026

Antan, quand quò venguet per far « l’adressatge », quauques Javerlhacs, pas forçadament daus « neo-ruraus », volgueren donar a nòstres chamins e nòstras charrieras daus noms de chantaraires dau comerci. Damandí de nommar la D 93 « Route des Troubadours », una espécia de chantaires un pauc diferents. Mas me disseren que lo nom « Route de Mareuil » era dejà atribuit oficialament dempuei de las annadas. Tant pieg ; dau mens, la gent faran pus aisat per trobar lur chamin si an pas lo GPS. Totparier, a la mairariá, pensavan coma me que faliá gardar lo mai possible çò que fai l’identitat geografica, istorica, lingüistica, daus luòcs e la sabor de lurs noms. La secretària me faguet veire son trabalh plan rigoros e documentat. Quò fai que, la setmana passada, quante tornerem de vaçanças, aguerem la bona surpresa de trobar daus paneus : « Chemin du Grand Lac »« Route de Pierre Virande »« Route des Plantoliers »

Lo lac : un cròs d’aiga durmenta surtida de terra, element toponimic originau de nòstre país calcari e argilos en Dordonha e en Charanta occitana.

Peira Viranda. Chas nos contavan la legenda, que ai desjà escricha, de ’queu gròs rochier coijat dins ’quilhs fons au mitan daus bòscs darreir nòstra maison. Per l’amor d’assuausar sas dolors, la vielha peira, que se voliá far virar d’eschina, disset : « Que me virará / Un tresaur trobará ». Mas los òmes que la vireren fugueren plan afinats quand lur recompensa fuguet nonmas ’quelas paraulas de solatjament : « De me doliá-ieu ! », quò fai dau ben…

Rota daus Plantoliers. Plantolier : vielh mot occitan conegut de Mistral dins Lou Trésor dóu Felibrige. La rota passa per los plantadis de pitits pinhiers que siran copats o ’rachats au mes de decembre e que portaran un pauc de jòia dins las maisons per Nadau. Vai a las « Pépinières D. » de Jaumelieras, ente fan venir los plants que ’chaptaretz sus los merchats e dins las jardinarias per vòstres vargiers.

Si l’adressatge es pas enquera fait dins vòstra comuna, prenetz de la grana… daus plantoliers !

 

A Javerlhac, lo 27 de julhet de 2021



[1] Aragon – « La leçon de Ribérac [1] ou l’Europe française Article paru dans Fontaine [2], n°14, juin 1941( sus lo siti renemerle.com)

[2] Il advint qu’un beau soir l’univers se brisa / Sur des récifs que des naufrageurs enflammèrent / Moi je voyais briller au-dessus de la mer / Les yeux d’Elsa les yeux d’Elsa les yeux d’Elsa

[3] citat dins Les Troubadours périgourdins de L’Ensemble Tre Fontane e Jean Roux

[4]  id. p. 14

[5]  Las òbras de Rigaut de Berbezilh son sus lo siti trobar.org

[6]  revirat en anglés dins An Anthology of Occitan Literature, edited by James Thomas, mai sus lo siti trobar.org, emb la musica.

Publicité
Publicité
Commentaires
Lo Chamin de la font, blog occitan de Jean-Pierre Reydy (Jan-Peire Reidi)
  • Blog en occitan limousin (parler nontronnais) de Jean-Pierre Reydy (Jan-Peire Reidi). Textes et documents de l'auteur portant sur les problèmes de société, la vie culturelle, la langue occitane.
  • Accueil du blog
  • Créer un blog avec CanalBlog
Publicité
Archives
Publicité