Aüei la gent disen sovent « Quo es bon » ente, autres còps, anonçavan « N’i a pro », « Quo vai entau », « Mercés, ne’n vòle pus » . O ben, quand lur servian a beure, disian : « Là !  Là ! Lààà ! », mai o mens fòrt a proporcion de lur set, mas ne’n ’massavan un plen veire de totas faiçons… Enquera aüei, si donatz a vòstres vielhs vesins de vòstres champanhòus o de la frucha que ne’n sobratz, diran cortesament : « Là ! Là ! Gardatz-ne’n per vos ! », mai si ne’n lebreten de vos veire contunhar de garnir lur panier. 

En francés de França, mai quitament en occitan d’aura, « Quo es bon ! » se ditz plan sovent per indicar una quantitat sufisenta o ben un degrat de ’chabason satisfasent. Es totjorn conclusiu. De mon costat, si a taula tròbe la cosina a ma mòda,  « Quo es bon ! » vos dirá mon plaser de la minjar. Mas si vòle estre pus precis per estre mielhs compres de las jòunas generacions, dirai : « Quo es plan bon ! ». « Plan » fará la diferença. Me diretz que quò despend dau contexte…

 « Bon » fai partida dau vocabulari comun de las lingas latinas. Quò fai que (« Du coup », autra locucion a la mòda en francés d’aüei)… Quò fai que la gent de linga francesa que aprenen l’occitan comprenen plan lo mot « bon », mas auran pas totjorn idéia de l’empluiar dins quauquas locucions correntas ente chausiran quauque autre mot sabent trobat dins lo diccionari. Per exemple, quante las dròllas fasian a la merchanda emb de las peças traucadas marcadas « État français », sabian que ’quela monuda era « pus bona ». Una carta d’identitat de dietz ans es « enquera bona »,  o ben, dins una linga un pauc mai sabenta : « en cors de validitat », « pas enquera perimida ». Parier per vòstre tiquet de metro pas enquera tamponat : es bon. Un autre exemple ? Ma defunta mair disiá totjorn que sa bela-mair era « bona per ela » e que sos patrons eran « bons per lurs obriers ». Vesetz ! Pas la pena de cherchar daus mots coma « validité », « gentil » dins lo diccionari. Per los paisans de nòstra jounessa, una china « bona » era una béstia que gardava bien las vachas, pas quauqua raca que voliá pas escoltar, que minjava los uòus o mordiá la gent. Sos mestres li fasian elevar un chin de sa portada per los vesins o ben per ilhs.

A las personas que vòlen aprener la linga que se parlava dins los vilatges de nòstra jòunessa, pòde nonmas recomandar de legir daus contaires de nhòrlas sovent mespresats coma Panasòu, Delaja (Contaviòrla), Jan de Fàia… Auviran pus la musica de las frasas que avem enquera dins l’aurelha, mas una linga vertadiera, viva, saborosa totparier. Una linga que ’pelavam « patois ».

Ten ! Quò me fai pensar ad autre derivat de « bon », un verbe que s’auva pus gaire : « abonir », « abonesir ». « Melhorar », si aimatz mai. 

Un contaire peitavin[1] conta dins la linga de son país que sos vielhs vesins volgueren festar lurs cinquanta annadas de vita ensemble d’un biais pas ordinari. 

« Vòle que fasam amic, çò-disset la Jana a son Enric. Vòle anar ente zo faguerem lo prumier còp ! ». 

Quo era un prat ente la femna gardava las ovelhas quand era jòuna. Los veiquí partits bradin-bradau chascun emb sa cana e sas bòtas. Mas quante ’riberen a la charrau, vai te far fotre ! (Quo es lo cas de zo dire !), se troberen davant un fiu electrifiat. O per mielhs dire dos fius que l’agricultor aviá mes per l’amor de ’restar los vedeus. La Jana, totjorn escarrabilhada, entreprenguet de s’estorcinhar e de se raletar jos lo fiu lo pus bas, mas anet pas pus loenh. Aviá benleu vut venir las vachas e lo taureu. Benleu que sas dolors li torneren.  Mas, nastra coma era, volguet a tota fòrça demorar sus plaça. Ma fe, fauguet ben li passar sas fantaisias. A mon amic ! chasque còp que son òme se solevava, ne’n ’massava una brava gisclada de corrent dins l’eschina ! Pensatz si quò li donava dau lanç, quò auriá raviscolat un morent ! Agueren viste obludat lurs dolors de paubres vielhs !

« E ben, çò-ditz la Jana, te ses melhorat, mon Ricon ! » (« Tu t’es abouni, mon Henri ! », en peitavin.)

Si dise « Quo es bon ! » comprenetz-vos que ’quela colhonada es ’chabada, o ben, coma dins la chançon, « It’s so good… »  ?

A Marennes, lo 30 de junh de 2021