Ne’n passem pas fauta, dins nòstra varietat de la linga, de mots que se disen parier mas que vòlen pas dire la mesma chausa : lo lach e lo lac, char (adjectiu) e la charn, lo bot e lo boc, lo pòrt e lo pòrc, lo som e lo son, mai (adverbi), lo mes de mai e la mair… Lo cerv, lo serf e la serp se disen tots tres [sar] a Nontron, e [ser] en d’autres endrechs. La tombada de la consonanta finala ne’n es causa, de ’quilhs omofònes.

 Quò fai que nòstres davanciers chausiren benleu de remplaçar quauqu’uns de ’quilhs mots per d’autres que son pus precis e pus clars : lo bocarau se ditz daus còps per lo boc (lo masle de la chabra), la riba per lo bot (la fin), lo durmir per lo som, lo gorret, lo ganhon per lo pòrc... Los que aprenen l’occitan en Perigòrd e que vòlen parlar coma fau aimaran benleu mai dire que mingen de la charn que non pas de la vianda, mot que es sentit, benleu a tòrt, coma un francisme. Mas aquí, fau far atencion : la « charn » a Brantòsme se ditz coma la « serp » a Nontron !

Rason de mai per contunhar de dire « vianda », coma beucòp de nòrd-Occitans, per nommar la charn mòrta que es per minjar. D’alhors, d’autras lingas en mai dau francés, fan la diferença : l’anglés, lo grec, las lingas eslavas… Dempuei la conquesta normanda, l’anglés a quitament dos mots diferents per nommar la béstia e sa charn : ox e beef, calf e veal, pig e pork… Los paisans anglo-saxons fasian venir lo bestiau e la denada ; los barons normands minjavan la vianda. Fin finala, francisme o pas, lo mot « vianda » rend plan servici.

Quo es de la vianda que ma granda-mair voliá ’chaptar quand esperava son torn emb sos tiquets de racionament a la bochariá. Las femnas de la vila comprenian pas perque los que avian de las polas e daus lapins lur laissavan pas lur part. La Joannà respondiá que ela e son òme, que se crebavan per far valer la meitadariá dau temps que lur filh era preisonier en Alemanha, eran contents de minjar « de la vianda ». Un document mes en linha per nòstre amic Joan-Miquèu Lahieita nos apren que, a la mesma periòda, los escodeires resistents, que refusavan de liurar lo blat aus Alemands, damandavan dos litres de vin per jorn (pas mai !) e 250 gramas de vianda. La fuelha escricha a la man per un resistent FTP precisa pas si quo es de la vianda de polet, de pòrc o de la vianda de bochariá. 

I a vianda e vianda. Sus sos vielhs jorns, mon tonton se plànhiá de pus digerir la vianda, mas quò l’empaichava pas de minjar sos lapins e d’engraissar de grilhons sos eschalons de pan per desjunar ! Pertant, quand era pitit, trobava pas tots los jorns de la vianda sus la taula. Quo es ben lo dire : los goiats craunhavan mai de pomas jasbras e de moras que de « bistec ». Sens frigòs e sens congeladors, la vianda de pòrc se gardava gaire de temps e chas nos fasian benleu passar la que podian pas salar avant que l’agués lo temps de se ’bismar. Aprep, trobavan benleu a ’chaptar de las tripas d’aumalha de temps en temps. 

Lo bulit de Trainabulit, lo bochier que passava dins los vilatges en fin de setmana, era de la carna nonmas bona per far la sopa, mai enquera ne’n aviam pas tots los diumencs. Chas nos fasian coma los paisans anglés dau segle XII, que trabalhavan per los Normands, los Irlandés afamgalits dau segles XVIII e XIX que nurissian los Anglés, los Romanés de Ceausescu, grand exportaire de vianda… Ne’n gostavam per bien dire jamai de la vianda daus vedeus que naissian dins nòstres estables e que fasiam tetar dos còps per jorn. Nòstres vedeus eran « expediats ». Eran tròp bons per los traulhabosa.

Aüei los elevaires cugen pas los « expediar » lurs vedeus e lurs jòunas vachas. La vianda se vend mau. De la bona vianda plan saborosa. Es tròp chara per los uns, dòna dau colesteròu aus autres, es causa d’accidents cardiovasculars, de pollucion de l’aiga e de l’atmosfera, dau chamjament climatic, de la deforestacion… Nòstra golardisa e nòstre biais de viure fan que la gent mingen tròp de graissa e de sucre e pas pro de frucha e de legumes. 

Autres còps, quante ’nava a la chaça, nòstras entrecòstas de chaçadors, que fasiam cueire per disnar sus las brasas dau fogier, eran espessas d’un travers det e tan larjas coma de las crespas. Chabissian a pena dins las sietas daus chaçadors. Una sentor de gralhon emplissiá la vielha maison pas tròp pròpa, mas vos promete que la minjavam de gost ’quela vianda meitat sagnosa, meitat cramada. Auriá fait enviá ad un chaçador malaude ! Nòstres chins agachavan, prestes a se nhacar e s’eissebrar per un òs o un quite bocin de papier graissos. Predator, gormand, carnassier, sauvatge… Si quo era aüei, nòstra femna diriá : « Tu cumules ! ». Dise pas. Mas pòde pas comprener los que vòlen pas far minjar aus dròlles e las dròllas de las escòlas una vianda jauventa, biò de preferéncia, plan bona per lur frotjada.